RYS HISTORYCZNY

Gmina Sieradz w całości nie jest terenem historycznym. Do 1953 r. obszar obecnej gminy stanowiły 3 odrębne gminy: Bogumiłów, Charłupia Mała i Męka. 21 września 1953 r. gminę Bogumiłów przemianowano na Monice, a gminę Męka na gminę Woźniki. Gminy te zostały zniesione 29 września 1954 r. wraz z reformą wprowadzającą gromady narodowe w miejsce gmin. Jednostka o nazwie gmina Sieradz powstała z dniem 1 stycznia 1973 r., z połączenia czterech Gromadzkich Rad Narodowych (Charłupia Mała, Monice, Woźniki i Dąbrowa Wielka). Była jedną z największych gmin w byłym województwie sieradzkim funkcjonującym w latach 1975-1998.

W wyniku zmian granic administracyjnych miasta Sieradza, dokonanych w 1979 roku, gmina Sieradz została zmniejszona o 8 miejscowości, które wchłonęło miasto Sieradz. Od 1 stycznia 1999 roku, w następstwie przeprowadzonej reformy administracyjnej Polski i likwidacji województwa sieradzkiego, gmina Sieradz weszła w skład powiatu sieradzkiego.

Herbem gminy Sieradz jest tarcza jednopolowa, gdzie na czerwonym tle umieszczono u góry zamkniętą złotą koronę zwieńczoną krzyżem, a u dołu srebrną lilię. Korona symbolizuje Najświętszą Maryję Pannę i odwołuje się m.in. do ukoronowanego cudownego obrazu Matki Boskiej Księżnej Sieradzkiej z Sanktuarium w Charłupi Małej. Lilia jako stary emblemat opatrzności królewskiej i książęcej stała się także symbolem czystości, niewinności, czystej duszy Najświętszej Marii Panny.

Obecnie w skład gminy wchodzą 32 sołectwa, obejmujące teren 46 wsi. Wyróżnić można dwie główne grupy osadnicze: na zachodnim brzegu Warty i na wschodnim brzegu. Na zachodnim wyróżniają się skupiska osadnicze: na północy wokół Dzierlina, Biskupic, Charłupi Małej, Dzigorzewa; na zachodzie wokół Kłocka, na południu Monice, Bogumiłów, Wiechutki, Wiechucice, Chojne, Bobrowniki oraz Dębołęka i Dąbrowa Wielka. Wschodni brzeg to skupiska w Mnichowie, Rudzie, Rzechcie.

Niektóre wsie posiadają wzmianki historyczne: 16 ma pewną metrykę średniowieczną, 9 -późnośredniowieczną, zaś 4 - nowożytną.

Na wyróżnienie zasługują następujące miejscowości:

Biskupice. Biskupice po raz pierwszy pojawiają się w źródłach historycznych w roku 1400 w Aktach Ziemskich Sieradzkich. Źródło to podaje, że mieszkała tu wówczas Elżbieta z Biskupic. Adolf Pawiński w „Źródłach dziejowych” podaje, że owa Elżbieta pochodziła z Charłupi. W XVI w. wymienia je Jan Łaski.  Wspomniana już publikacja A. Pawińskiego podaje, że Biskupice były wymieniane w latach 1496, 1511 – 1518, 1553 – 1576. Stanisław Kozierowski dodaje ponadto, że w 1407 z Biskupic pisał się Stan.[islaus] a w 1539 r. występuje Andr.[zej] Biskupski, herbu Lis. W XIX w., jak podaje Bronisław Chlebowski, była to zamożna wieś z 27 domami, szkołą i dworem. Na przełomie XIX i XX w. właścicielem majątku był wybitny krajoznawca, etnograf, współzałożyciel muzeum w Kaliszu, archeolog-amator baron Stanisław Graeve. Po jego śmierci dwór i ziemia stały się własnością Artura Dobieckiego.

Bobrowniki mają pierwszą wzmiankę z 1418 r. o Jakubie z Bobrownik, posiadającym także Pstrokonie. Jan Łaski na początku XVI w. pisze, że Bobrowniki to wieś w parafii Strońsko. W 1496 r., jak zaznacza Pawiński, Bobrowniki znajdowały się w parafii Burzenin, w powiecie i województwie sieradzkim. Dalsze wzmianki mamy w Regestrze poborowych z lat 1511-1518 i 1553-1576. Według Taryfy podymnego około 1775 r. szlachecka wieś Bobrowniki liczyła „22 dymy”, a administracyjnie leżała w powiecie sieradzkim. Regestr diecezjów podaje, że około 1784 r. leżała w parafii Chojne w powiecie sieradzkim i stanowiła własność Pągowskiego, syna Walentego, wojskiego sieradzkiego. Około 1827 r. Bobrowniki znalazły się w woj. kaliskim, obwodzie i powiecie sieradzkim. Była to własność prywatna (szlachecka), składająca się z 34 domów zamieszkałych przez 241 osób. W końcu XIX w. wieś była w parafii Chojne, w gminie Bogumiłów, a mieszkało w niej 288 osób. Około 1859 r. (i w latach następnych) właścicielem był baron Tomasz Dangel, który zarządzał majątkiem w imieniu żony. Spis z 1920 r. ujawnił, że liczba mieszkańców wzrosła do 369. Stało tu wówczas ogółem 69 budynków mieszkalnych.

Częścią wsi Bobrowniki są Okopy znane dopiero z końca XIX w., na terenie których znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko pierścieniowate

Bogumiłów. Bogumiłów pojawia się w źródłach pisanych po raz pierwszy pod datą 1365, ale jest to kopia w dokumencie zwanym „Metryka Koronna” z 1533-1548 r. Kazimierz Wielki we wspomnianym piśmie z XIV w. pozwolił lokować na prawie średzkim Bogumilowo – villa in terra Siradiensi. Jan Łaski ok. 1520 r. podaje, że Bogumiłów znajdował się w parafii Sieradz, dekanacie warckim, archidiakonacie uniejowskim. A. Pawiński podaje ponadto, że w latach 1511-1518 i 1553-1576 wieś należała do powiatu i województwa sieradzkiego. W 1564 r., wg lustracji ówczesnej, w Bogumiłowie było 9 źrzebi, na których siedziało 19 kmieci. Starosta sieradzki osiągał z tego powodu roczny dochód w postaci 44 florenów i 10 groszy. Domniemywać można, że podobnie jak we wsiach sąsiednich, np. Monicach, Jeziorach czy Kłocku, w Bogumiłowie na początku XVII w. spadła liczba mieszkańców. Kryzys gospodarczy i ludnościowy pogłębił się też w wyniku wojen szwedzkich i wojny północnej. W XVIII w. w Bogumiłowie gospodarzyli Psarscy.

Według Taryfy podymnego z 1775 r. we wsi było „14 dymów”. W latach 1783-1784 osada jeszcze królewska, leżała w parafii sieradzkiej, województwie i powiecie sieradzkim. Tenutariuszem był podczaszy sieradzki Tomasz Psarski, który wiódł spór sądowy z sąsiadem pułkownikiem Kazimierzem Lenartowiczem o łąki i bydło. Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z 1827 r. zaznacza, że Bogumiłów wówczas znajdował się w województwie kaliskim, obwodzie i powiecie sieradzkim i miał już być własnością prywatną. Ilość domów we wsi wynosiła 30, zamieszkałych przez 221 osób. Po około stu latach, spis powszechny wykazał, że we wsi stało 50 domostwa zamieszkałych przez 299 osób, na folwarku było 6 domostw zamieszkałych przez 117 osób.

Była to, jak wspomniano, wieś królewska w posiadaniu różnych tenutariuszy i nie tylko, bo Jan Krzysztoporski z Woli Krzysztoporskiej około 1557-1565 r. nielegalnie korzystał z łąk bogumiłowskich. Sołtysem w tym czasie był Benedykt Pruszkowski. Jak wspomniano w XVIII w. właścicielami wsi byli Psarscy, w tym Wojciech Psarski, jego żona Anna z Zielińskich i syn Tomasz. Zachował się nawet opis ich dworu. Wiadomo, że był tam browar (zamieniony na karczmę) i gorzelnia oraz szereg budynków gospodarczych i młyny na stawach. Od końca XVIII w. była to własność prywatna Szołowskich. Według źródeł w 1801 r. Stanisław Szołowski kupił od Michała Luboińskiego. Później, po 1840 r. Bilskich, Mamrotów i Telakowskich. W czasie powstania styczniowego dziedzic Leopold Telakowski był naczelnikiem okrążkowym w powiecie sieradzkim. Urząd gminny w Monicach. Około 1880 r. mieszkało łącznie 376 osób we wsi. Stał tu młyn wodny, wydobywano torf, uprawiano kowalstwo i tkactwo. W 1918 r. w wyniku wielkiego pożaru zniszczonych zostało 24 gospodarstw a dwa lata później 29. Do 1953 r. istniała gmina Bogumiłów.

Od 1878 r. do 1939 r. właścicielami majątku byli Kobierzyccy. Rodzina Kobierzyckich: Michał, Józef i Jan  stworzyła we dworze w Bogumiłowie prawdziwe muzeum. Józef, prawnik, był historykiem amatorem, napisał w 1915 r. znane „Przyczynki do dziejów Ziemi Sieradzkiej”.

Borzewisko to kolonia wsi Chojne, jak podaje „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego” z 1880 r. Znajdował się wówczas w parafii Chojne a w gminie Bogumiłów. Wieś była zamieszkana przez 204 osoby. Musiała to być szybka kolonizacja, bowiem na mapie z ok. 1850 r. widać w tym miejscu puste łąki. Pierwszą znaną wzmiankę o Borzewisku pisanym jeszcze przez „ż” mamy w „Dzienniku Warszawskim” z 1871 r. W 1903 r. wieś dotknęła wielka powódź, niszcząc zbiory.  W 1920 r. w 30 domostwach mieszkało we wsi 215 osób. W 1933 r. powstała gromada Kolonia Borzewisko w ramach gminy Bogumiłów.

Charłupia Mała i Osmolin. Osmolin, którego nie należy mylić z wsią o takiej samej nazwie pod Zduńską Wolą, jest częścią wsi leżącą na północ od Kolonii Charłupia Mała, stykającą się z gruntami wsi Dzierlin, a w zasadzie z częścią zwaną Zagarniasta Górka. Właściwa Charłupia Mała leży na lewym brzegu Myji, wokół kościoła. Pierwsze wzmianki o Charłupi  Małej są datowane na 1339 r., kiedy w dokumentach z procesu warszawskiego przeciwko Krzyżakom występuje pleban Walerian z Charłupi i dominikanin Wacław, którzy świadczą o spaleniu wsi i kościoła w 1331 r. Podobne informacje znajdujemy w Kodeksie dyplomatycznym Wielkopolski. W roku 1375 w Charłupi mieszkał niejaki Czadro, a spośród mieszkańców w 1392 r. znany jest pleban Johannes. W Aktach Ziemskich Sieradzkich z 1393 r. występuje wikary Johannes, a z 1395 niejaki Patrassius. W roku 1398 arcybiskup Dobrogost zatwierdza następcę na stanowisku rektora kościoła parafialnego w Charłupi po śmierci Mikołaja. Jan Łaski w Liber beneficiorum opisuje ją jako własność szlachecką. U A. Pawińskiego Charłupia jest wymieniona pod datami 1496, 1511-1518 i 1553-1576. Siedziba parafii od  co najmniej XIV w., potwierdzona w XVI w., bowiem na początku tego wieku znajdowała się tu już szkoła parafialna, kontynuująca swoją działalność jeszcze w końcu XVIII w. Cmentarz parafialny, położony obok erygowanego na przełomie XIII i XIV w., wielokrotnie później przebudowywanego lub odbudowywanego kościoła z obrazem Matki Boskiej, słynącym z uzdrowień kończyn, został w 25% zniszczony podczas okupacji niemieckiej. Wiadomo, że w Charłupi Małej powstały dwa folwarki należące do dwu właścicieli. W 1827 r. w 26 domach mieszkało 196 osób; w 1881 r. było 474 mieszkańców. Charłupia słynęła z wyrobu piwa. Cały czas była w posiadaniu prywatnych właścicieli: z początku Grądzkich z Grądów, którzy odstąpili ją Świneckim (Świnkom) ze Świnic. Świnkowie charłupscy (z Charłupi Wielkiej) nie włączyli jej do swojego klucza, lecz trafiła w ręce Biskupskich wraz z Dzierlinem, Wolą Dzierlińską i Biskupicami. Od XVII w. w rękach Walewskich, Zabłockich i Bemów.

Chojne. Pierwsza wzmianka o Chojnem pochodzi z 1412 r., gdy Jarosław z Zagórzyc i ze Strońska zapisał swojej żonie Łucji z Niewiesza 150 grzywien na wsi Chojne. W 1422 r. właścicielem Chojnego jest Klemens z Chojnego. W 1433 r. Mszczuj z Barczewa, podkomorzy sieradzki, otrzymał od Władysława Jagiełły przywilej magdeburski dla Chojnego i Barczewa. W gronie właścicieli był także Jan Wężyk w 1471 r. Jego córka sprzedaje Chojne Maciejowi z Głowaczewic, herbu Prus. Następnie Chojne przechodzą w ręce Jana Licińskiego vel Jana Łaszewskiego i Jana Tomickiego. W świetle ostatnich badań podważa się obecność Mszczuja z Barczewa, jego córki i dziedziczących po niej Kobierzyckich. W 1527 r. ustanowiono w Chojnem parafię, co pośrednio wskazuje na istnienie w tej wsi starszej siedziby rodowej, być może rycerza herbu Dryja. Parafię powołał Jan Łaski, który podniósł do rangi kościoła kaplicę dworską fundowana przez Jana Licińskiego ok. 1520 r. Kościół rozbudowany w 1599 r. i konsekrowano w 1621 r. Od końca XVI w. Chojne jest we władaniu Zapolskich. Stanisław Zapolski, herbu Pobóg, buduje w Chojnem w 1612 r. dwór murowany. Są jednak sugestie, że cegła użyta do budowy, pochodziła ze starszego budynku. Ostatni Zapolski zmarł w 1707 r. Majątek dziedziczyła wdowa po nim z Radlickich Zapolska, a co najmniej od 1742 r. wieś jest dzierżawiona przez Radlickich. Prawdopodobnie za ich obecności, ale na pewno w XVIII w. istniał już kompleks dworski, składający się z murowanego, wielokondygnacyjnego dworu, zespołu zabudowań gospodarczych i ogrodu. Jak się wydaje, w 1. poł. XVIII w. dwór był znacznie zniszczony po wojnach północnych w 1707 i 1733 r. Później, prawdopodobnie po 1748 r., dwór przechodzi w ręce rodziny Pągowskich a dalej Babskich. W roku 1800 dobra chojeńskie są wydzierżawione od Babskich przez nieznane osoby. Inwentarz z roku 1803 opisuje obraz rujnacji murowanego dworu w tym czasie. W roku 1808 drogą małżeństwa Chojne i dwór przechodzą w ręce Stanisława Kaczkowskiego (do śmierci Izabeli z Babskich Kaczkowskiej w 1846 r.), który mieszkał to do swojej śmierci w 1855 r. Kaczkowski już w 1808 r. przystąpił do remontu i przebudowy dworu, dobudowując oranżerię. W 1827 r. we wsi było 26 domów i 328 mieszkańców. Od 1854 r. właścicielem dworu jest Henryk Byszewski, mąż Stanisławy Kaczkowskiej, córki Stanisława i Izabeli. W 1858 r. Chojne kupuje Józefa z Zachertów baronowa Dangiel, a po jej śmierci majątek dziedziczą dzieci, których prawnym opiekunem jest ojciec – baron Tomasz Dangiel (vel Dangel). Zachowany inwentarz z tego okresu opisuje dwór z siedmioma pomieszczeniami. Cały kompleks obejmował 16 budynków murowanych i 5 drewnianych, sama wieś zaś 98 osad i 581 mieszkańców w 1880 r. Z rąk Rodziny Dangielów Chojne przechodzi w 1887 r. do Lipskich, a od Lipskich w 1908 r. na krótko kupuje majątek Icek Engel, odsprzedając go w 1910 r. Juliuszowi Lange, który mieszka we dworze do 1932 r. Od 1932 r. właścicielem jest Ludwik Neugebauer. Po II wojnie św. majtek został rozparcelowany, a we dworze była siedziba GRN i Nadleśnictwa Chojne. Potem zlokalizowano tu przedszkole i mieszkania prywatne.

Dąbrowa Wielka ma pierwszą pewną wzmiankę z 1375 r. Data 1276 tyczy prawdopodobnie innej miejscowości. W 1375 r. mieszkał tu Sobiesław z Dąbrowy, który miał brata Alberta, łowczego sieradzkiego (?). Następne wczesne wzmianki pochodzą z 1392 r. Do roku 1652 pozostawała w rękach Dąbrowskich herbu Pobóg. Następnie drogą małżeństwa przeszła w ręce Pociejów, a Pociejówna wniosła we wianie Dąbrowę do posiadłości Wężyków. W 1751 r. Ludwik Wężyk sprzedał Dąbrowę Ignacemu Kicińskiemu – staroście kotelnickiemu. Wiadomo, że istniała tu wówczas parafia. Po połowie XVIII w. Dąbrowę kupił pułkownik Kazimierz Albin Lenartowicz, dowódca wojsk konfederacji barskiej, toczącej boje na ziemi sieradzkiej. Dalej była własnością Lenartowiczów, aż w 1816 r. kupił ją Łukasz Kobierzycki, herbu Korab. Części wsi należały także do Matuskich i Iwańskich. Na początku XIX w., gdy wieś składała się z 21 domów, była własnością Kobierzyckich. Mieszkało w niej wówczas 301 osób. Około 1827 r. domów było już 46, zamieszkanych przez 326 ludzi. W 1888 r. na publicznej licytacji wieś zakupił Grzegorz Dunaj. Pod koniec XIX w. ludność Dąbrowy liczyła 445 osób. We wsi stała karczma i osada młynarska. W latach 1900-1939 r. majątek należał do Tadeusza Puławskiego, prezesa oddziału Polskiej Macierzy Szkolnej z Sieradza.

Dwór w którym mieszkał, wymurowano w 2. poł. XVIII w. (fundacja Lenartowiczów?). Drewniany kościół o konstrukcji zrębowej z oszalowanymi ścianami, zachował barokowe wyposażenie i młodsze w stylu regencji. Obok drewniana dzwonnica z dzwonem z 1728 r.

W Dąbrowie Wielkiej urodził się w 1903 r. pisarz Teodor Goździkiewicz.

Dąbrówka Sieradzka (nazwa obowiązywała do 2008 r. – obecnie Dąbrówka) jest położona nad Żegliną. Pierwsza niesprawdzona wzmianka ma według S. Kozierowskiego pochodzić z 1276 a druga z 1407 r. Obie zostały zakwestionowane przez historyków. W 2. połowie XVIII w. własność Julianny Złotnickiej z Walewskich. W końcu XVIII w. własność Radoszewskich, od których w 1802 r. kupił ją Daniel Suchecki h. Poraj, a w 1816 r. sprzedał wieś Teresie z Podczaskich Morawskiej h. Korab. Jej syn Teodor (ur. 1797 r. w Mikołajewicach koło Warty) posiadał wieś tylko przez kilka miesięcy - utracił ja wskutek konfiskaty za działalność polityczną (był ministrem podczas powstania listopadowego) w 1834 r. w 1827 r. Dabrówka liczyła 21 domów zamieszkanych przez 151 osób. Następni właściciele Dąbrówki to Konstancja z Morawskich Parczewska, Feliks Podczaski i Leopold Strzeszewski od 1857 r., którego syn Tadeusz posiadał te dobra do II wojny światowej.

Zrujnowany dwór Morawskich z końca XVIII w., który stał do 1975 r. rozebrano przed kilku laty. Zachował się jedynie zdewastowany park. Na zachodnim końcu wsi jest zrujnowana kapliczka z pocz. XIX w., w której nie zachowała się znajdująca się tam niegdyś rzeźba św. Wawrzyńca.

Dzierlin, na którego terenie w 2. poł. XIX w. mieszkało 295 osób, stosunkowo nieźle sytuowanych, miał wówczas wiatrak i młyn wodny jest po raz pierwszy wymieniany w źródłach pisanych w 1363 r., i znajduje się wówczas w rękach prywatnych. Informację o nim zamieszcza w swoich notatkach A. Pstrokoński. W papierach po Franciszku Piekosińskim znajdujemy następną notatkę z końca XIV w., a mianowicie z r. 1398. Wymienia się tam Piotra Małepiwo (Petrus Malypywo) z Dzierlina. Tomasz z Dzierlina jest wymieniony w Księgach grodzkich sieradzkich pod datą 1407, a niejaki Kanassi de Dzerlino  pod datą 1414. Oczywiście Dzierlin znalazł się u Jana Łaskiego w jego dziele z ok. 1520 r. Liber beneficiorum. Następne wzmianki mamy z 1496, 1511-1518 i 1553-1576 r. Dwór z XVII-XVIII w. (zamieniony po II wojnie w szkołę) i kaplica drewniana z XVIII-XIX w. w zespole parkowym. Obok ślady kopca po siedzibie obronnej. Być może są to relikty budowli Zarębów z Kalinowej z XIV-XVI w. Później włości należały do Biskupskich z Charłupi Małej. W XIX i XX w. własność Brzezińskich herbu Doliwa i Czapskich herbu Leliwa, znanych ziemian i działaczy społeczno-kulturalnych.

Dzigorzew. Dzigorzew ma pierwszą wzmiankę w 1353 r., która została zapisana w dokumencie sprzedaży sołectwa w Brzeźniu. Wymienia się tam Ubysława – dziedzica Dzigorzewa. Księgi grodzkie sieradzkie wymieniają Dzigorzew pod rokiem 1412 (Joh.[an?] de Dzwigorzow i Chabri de Dzwigorzow). Od 1442 r. wieś wchodziła w skład dóbr monarszych, a od 1510 r. posiadała prawo niemieckie. W XVI w. Jan Łaski w Liber beneficiorum  wymienia Dzigorzew jako wieś królewską. A. Pawiński podaje wiadomości z lat 1511-1518 i 1553-1576. W Dzigorzewie chłopi w poł. XVI w. obrabiali półłanowe gospodarstwa, które w spośród okolicznych królewszczyzn przynosiły największe dochody.  W sumie z 10 źrzebi 20 kmieci dawało staroście 87 florenów i 12 groszy, a znaczny folwark o wielu budynkach w obejściu miał charakter rolno-hodowlany i przynosił rocznie 143 floreny 4 grosze i 9 denarów dochodu. W 1725 r. należał do starostwa sieradzkiego, gdy tłum chłopów naszedł dwór dzierżawcy. Wreszcie w 1786 r., w dobie ogólnego upadku gospodarczego, z gruntów Dzigorzewa zebrano 62 kopy i 46 snopków żyta, zero pszenicy i 67 kop i 59 snopów jęczmienia. W Dzigorzewie role wybraniecką otrzymał Andrzej Powałka w 1638 r. Druga wzmianka, że był wsią wybraniecką na mocy przywileju Augusta III pochodzi z 1746 r., o czym świadczy zapis w księgach wieczystych w sieradzkim sądzie. Pod koniec XIX w. zamieszkiwało Dzigorzew 642 osoby i była tu osada młyńska.

Grądy. O Grądach pierwszą wzmiankę znajdujemy pod rokiem 1386 w Acta Terrestria Schadkoviensia, t. I, f. 3, a następne w latach 1390, 1391 i 1398. W 1496 A. Pawiński podaje, że były w parafii Sieradz. Tenże autor wymienia je w 1511-1518 i 1553-1567 przy okazji omawiania regestrów poborowych. Jan Łaski w swoim Liber beneficiorum podaje, że  Grądy były w parafii Kamionacz. Na początku XIX w. częściowo własność Siemiątkowskich (Marcina).  W XIX w. żyło tu 323 mieszkańców we wsi i na folwarku. W 1873 r. własność Suchorskiego. Należała do dominium Biskupice barona Graeve. Po jego śmierci do spadkobierców,  czynszowników i spółki bankowej. W 1920 r. spisano we wsi 80 osób zamieszkałych w 13 domostwach.

Jeziory nie były wymieniane w XIV w., ale sądząc z tego, że należały do klucza wsi królewskich wymienionych później, musiały istnieć już w czasach, gdy Kazimierz Wielki w 1358 r. wykupił od klasztoru we Wrocławiu wieś Mękę i trzy inne wsie w Sieradzkiem.  Pod datą 1448 w dokumencie Siradiensia Civilia Advocatialia występuje „laboriosus Piotr de Jeziora”. Oczywiście Jeziory były w 1520 r. wymienione przez J. Łaskiego jako villa regalis w Liber beneficiorum. Pośrednie dane z 1538 r. świadczą, że Jeziory mogły być lokowane na prawie niemieckim w XIV w., podobnie jak sąsiednie Kłocko. W Matriculum Regni Poloniae Summaria Jeziory zapisane są pod rokiem 1559. W 1564 r. lustracje wykazały, że w Jeziorach królewskich mieszkało 12 kmieci w 6 źrzebiach, ale liczba mieszkańców spadła w 1628 r. do 7. Wiązało się to ze spadkiem uprawianego areału aż o 50%. W 1662 r. Jeziory i kilka innych podsieradzkich wsi należały do starostwa sieradzkiego. Pod koniec XVIII w. wieś i folwark Jeziory były znacznie mniejsze od sąsiednich Monic. Uprawiano 5 łanów we wsi, a w folwarku tylko ponad 2. We wsi mieszkało tylko 18 rodzin. Folwark składał się z 4 budynków inwentarskich, a do 2 poł. XIX w. folwark Jeziory był złączony z Monicami. Wieś w 1882 r. miała 29 domów zamieszkanych przez 246 osób. W czasie II wojny, kiedy wieś całkowicie zniszczono, był tu teren niemieckiego poligonu wojskowego.

Kłocko. W średniowieczu Kłocko było wsią królewską, a pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1353 r., zamieszczona w dokumencie sprzedaży sołectwa w Brzeźnie, gdzie występuje sołtys Kłocka Thilo. Dokument ten znajdujemy w Tekach Pstrokońskiego. Uważa się, że Kłocko uzyskało w tym czasie lokację. Druga wzmianka z końca XIV w. (1393) jest zamieszczona w Acta Terrestria Siradiensia. Na rok 1408 jest datowana wzmianka o Mich.[ale?] z Kłocka w Castra Siradiensis, a na 1515 r. o „villa regia Cloczko terrae Sir” w Matriculum Regni Poloniae Summaria. Liber beneficiorum Jana Łaskiego z ok. 1520 r. także zawiera informację o wsi Kłocko. Wreszcie Adolf Pawiński podaje wzmianki o Kłocku za lata 1511-1518 i 1553-1576. Wiadomo, że w 1564 r. w Kłocku mieszkało 9 kmieci w 5 źrzebiach, a folwark składający się z budynku głównego, obory i dwu szop miał charakter rolno-hodowlany. Do roku 1628 mieszkało ich już tylko 4. Być może w XIV i XV w. przynajmniej część wsi Kłocko należało do rodu Świnków Charłupskich i Malskich.

W 1827 r. mieszkało tu w 52 domach 333 mieszkańców, pod koniec XIX w. domów było 75 a na folwarku 4. W 1873 r. tereny wsi Kłocko oddzielono od dóbr Monice.

W latach 1707-1711 wystawiono kaplicę św. Rocha, przebudowaną w 1756 lub 1758r. na kościół p.w. św. Walentego Męczennika, spalony w latach 30-tych XIX w. i odbudowany w 1838 r. Kościół orientowany o konstrukcji zrębowej, oszalowany, jednonawowy, z węższym, zamkniętym wielobocznie prezbiterium. Budowniczym kościoła był Jakub Wieszkiewicz z Sieradza. Od północy przylegająca do prezbiterium zakrystia. Wewnątrz płaski strop, wsparty na czterech słupach. Na dwuspadowym dachu wieżyczka z sygnaturką. Ołtarze barokowe, w głównym - obraz na desce z połowy XIX w. o charakterze ludowym przedstawiający św. Wawrzyńca.

Kowale. Kowale wg S. Kozierowskiego są zapisane po raz pierwszy w 1406 r. w Księgach Grodzkich Sieradzkich. Napisano tam, że z Kowali pochodzi Wiszco i Ioh.[an?]. W. Wittyg w Nieznanej szlachcie podaje, że w 1552 r. w Charłupi Małej mieszkał Świętosław Kowalski Kobuz, herbu Gozdawa, a Paprocki wspomina o jakiś Korabitach. Wzmianki znajdujemy także u Łaskiego.  W 1. poł. XIX w. znajdowała się tutaj mała wieś i folwark wchodzący w skład dóbr Biskupice, Zagórki, Żerosławice, stanowiących własność Siemiątkowskich. Później do Siemiątkowskich należały tylko Kowale.

Kuśnie. Pierwsza wzmianka pochodzi z dokumentu Jana, starosty łęczyckiego, wydanego w 1370 r., gdzie występuje jako świadek Stanisław –  dziedzic Kuśni, brat Łukasza, podczaszego sieradzkiego. Około 1520 r. Jan Łaski podaje, że Kuśnie to wieś w parafii Sieradz. Późniejsze wzmianki to już koniec XV w., początek XVI i połowa tego wieku. Około 1775 r. we wsi, będącej własnością szlachecką, stało 20 domów. Dekadę później zapisano, że Kuśnie były w parafii Sieradz, a właścicielką majątku była Niemojewska. W 1816 r. od Alojzego Niemojowskiego Kuśnie kupił Damazy Zygler. Z roku 1827 pochodzą nst. dane: Kuśnie znajdowały się w województwie kaliskim, obwodzie sieradzkim i powiecie sieradzkim. Wieś należała wówczas do parafii Sieradz i była własnością prywatną. Stało tutaj 17 domów zamieszkanych przez 144 osoby. W 1840 r. zmarła dziedziczka Franciszka z Psarskich Zyglerowa. Majątek w rękach Walewskich. W XIX w. Kuśnie jako wieś i folwark znajdowały się w parafii Chojne i w gminie Barczew i liczyły 145 mieszkańców w 20 domach, a na folwarku Strzeleckich (którzy jak wskazują źródła mieszkali tu od co najmniej 1866 r.)  52 w 6 domach. W 1912 r. wieś i folwark należały do uwłaszczonych włościan i Szmula Glicenszteina. Po I wojnie wieś i kolonia na terenie gminy Barczew. Naliczono podczas spisu 31 domostw zamieszkanych przez 194 osoby.

Na skraju wsi, już poza granica gminy barokowa kaplica podworska. Dwór został rozebrany po II wojnie światowej decyzją dyrekcji PGR-u w Dębołęce.

Łosieniec – pierwsza wzmianka w Kodeksie Dyplomatycznym Wielkopolski w 1375 r. W zamieszczonym tam dokumencie dotyczącym wsi Rusinowice występuje jako świadek Warcislaus de Lossinecz - dziedzic wsi. Na początku XVI w. Łosieniec należał do parafii w Charłupi Małej. A. Pawiński odnotował jeszcze wzmianki z lat 1496, 1511-1518 i 1553-1576. W 1775 r. stało tu 16 domów a wieś była własnością prywatną. Wiadomo, że nieco później majątek był w rękach kasztelana Macieja Zbijewskiego herbu Rola, który kupił go od braci Bogumiła i Ludwika Sulimierskich. W 1790 od rodziców kupił go Jan Zbijewski. Wieś należała wówczas, jak podają niektóre źródła do parafii Wróblew, ale wkrótce dalej do parafii w Charłupi i znajdowała się w granicach powiatu sieradzkiego. W 1827 r. w województwie kaliskim, powiecie sieradzkim. Stało w niej 15 domów a mieszkało 118 osób. W 1830 umiera Jan Zbijewski, a majątek przechodzi na sukcesorów. W 1838 r. zanotowano we wsi drewniany dwór. W 1843 dobra nabywa Edmund Mikorski, w 1844 Józef Siemiątkowski, w 1858 Wincenty Pawlaczyk vel Lisowski, po którym w 1867 dziedziczy żona Cecylia. W końcu XIX w. wciąż w powiecie sieradzkim i parafii charłupskiej. We wsi stało wówczas 14 domów, a żyło 143 mieszkańców. W 1906 r. dobra przechodzą do rąk Władysława Pstrokońskiego syna Cecylii wdowy Lisowskiej i Feliksa Pstrokońskiego. Spis w 1920r. ujawnił, że domów było już 25 a ludności ogółem 145.

Męcka Wola. Przypuszczalnie pierwsza wzmianka, tj. potwierdzenie lokacji i sołectwa przez Kazimierza Wielkiego dla Jaksy, sędziego sieradzkiego, dziedzica wsi, pochodzi z 1357 r. Druga wzmianka z 1384 r. Wieś nosiła wówczas nazwę Manczska Wola lub Manczska vola. Jan Łaski ok. 1520 r. podaje, że wieś Volya manczka znajdowała się w parafii Męka i miała 12 łanów kmiecych, z których dziesięcinę pobierał pleban w Męce. W latach 1511-1518 i 1553-1556 parafia jw. Słownik Geograficzny podaje, że parafia w końcu XIX w. dalej w Męce, ale gmina w Wojsławicach. Wymieniony tu Regestr poborowych podaje, że w 1553 r. było tu 5 łanów kmiecych.

W 1775 r. w Taryfie podymnego podano, że Męcka Wola była w części wsią szlachecką, a w części wsią królewską, liczącą 21 „dymów”. Regestr diecezjów Czaykowskiego podaje, że w latach 1783-1784 wieś była własnością Stanisława Kossowskiego, starosty sieradzkiego. W 1827 r., wg Tabelli miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, Męcka Wola znajdująca się w powiecie szadkowskim, była własnością prywatną i miała 33 domy zamieszkane przez 283 osoby. W 1892 r. w Męckiej Woli w skład dóbr wchodziły folwarki Trzebiczna, Wola, Moczelnik z wieloma budynkami i ziemią. Wreszcie w 1920 r. odnotowano, że we wsi, leśnictwie i folwarku łącznie było 58 budynków mieszkalnych, w których żyły 339 osoby. We wrześniu 1939 r. obok wsi znajdowało się polskie lotnisko polowe. W 1945 teren ciężkich walk rosyjsko-niemieckich.

W parku zachowany klasycystyczny dwór Siemiątkowskich z resztkami innych budynków. Do niedawna siedziba szkoły leśnej. W XIX w. kompleks składał się co najmniej ze stodoły, owczarni, obory i dworu. W parku pomnikowe dęby i inne drzewa.

Mnichów został założony przez kanoników regularnych, stąd nazwa wsi, ale korzenie jej sięgają VI-VII w., gdy pobudowano tu gród, po którym pozostało do dzisiaj grodzisko pierścieniowate. Pierwsza wzmianka pisana pochodzi z 1413 r. W XV w. Mnichów był własnością rycerską, później stała się wsią królewską. W czasie kampanii wrześniowej o Mnichów toczyły się ciężkie walki 31 pułku Strzelców Kaniowskich.

Monice. Monice zostały po raz pierwszy wymienione w bulli Innocentego II w 1136 r. Od czasów Kazimierza Wielkiego były wsią królewską. W 1793 r. domenę królewską przejął rząd pruski. W latach 40-tych XIX w. przeszły w ręce Rzeszotarskich. Przed I wojną część należała do Jana Dziembowskiego, a część do uwłaszczonych chłopów.  Obszary nas interesujące, położone na południe od tzw. Wójtostwa i Poświętnej Górki, na granicy gruntów, o które miasto Sieradz i dziedzic Monic Rzeszotarski toczyli w XIX w. długie spory. Wspomniany trakt do Dąbrowy został przecięty w latach II wojny światowej betonową drogą wewnątrzpoligonową, obok której postawiono szereg baraków wojskowych, widocznych na zdjęciach lotniczych. Ich historię omówił dokładnie w 2009 r. M. Szerer. Dopiero w ostatnich latach XX w. oraz na początku XXI w. na sąsiednie pola wkroczyło budownictwo jednorodzinne. Obecnie tylko niewielka, południowa część wsi leży na terenie gminy Sieradz.

Okręglica właściwie kolonia Sokołowa założona na pustkowiu, ale znana ze źródeł od  1373 r. W XIX w. kolonia i folwark w gminie Bogumiłów, parafii Chojne, o czym pisał Jan Łaski w XVI w. Dziesięcina szła do Chojnego. W 1847 Okręglica należała do sukcesorów Andrzeja Lenartowicza, właściciela Bogumiłowa. W 1920 r. stało tu 15 domów, w których żyło 99 osób.

Podłężyce mają pierwsza wzmiankę z 1402 r. jako posiadłość Podłęskich herbu Poraj. Podłęscy żyli tu do początku XVII w., kiedy to sprzedali Podłężyce w 1615 r. wojewodzie sieradzkiemu Stanisławowi Bykowskiemu. Od początku XIX w. do 1939 r. właścicielami byli Stawiscy herbu Gozdawa, z krótką przerwą na początku XX w., gdy wieś należała do Kazimierza Walewskiego herbu Kolumna. Edmund Stawiski zmarły w 1890 r. był działaczem społeczno-politycznym, redaktorem Encyklopedii rolniczej oraz jednym z pionierów naukowej archeologii polskiej. Dwór w zdewastowanym parku Stawiskich po II wojnie zniszczony i przebudowany.

Niedaleko dworu na łęgach relikt grodziska stożkowatego, obok którego znaleziono skarb talarów z XVIII w.

Ruda. O Rudzie pierwszą wzmiankę znajdujemy pod rokiem 1421 w Acta Terrestria Schadkoviensia, a następną w Źródłach Dziejowych,Adolfa Pawińskiego zapisaną pod rokiem 1496. Jednak wnioskując z tego, że w parafii Męka osada Klon była uposażona w r. 1384 osadą Rudzki Młyn, który najprawdopodobniej przekształcił się w Rudę, to jej korzeni związanych z produkcją żelaza trzeba szukać co najmniej w XIV w. Żelazo zresztą było tu produkowane jeszcze najprawdopodobniej w XVI w. Na podstawie danych pośrednich sądzi się, że Ruda w 1510 r. była sołectwem i miała prawo niemieckie. Jan Łaski w swoim Liber beneficiorum podaje, że było tu 12 łanów kmiecych. Matricularum Regni Poloniae Summaria wydane przez Wierzbowskiego, wymienia datę 1538. W 1553 r. wieś miała 8 łanów, a w 1576 12, ale przynosiła wówczas (1564 r.) małe dochody.

Wsie Ruda i sąsiedni Mnichów należały do dóbr monarszych (po zamianie z arcybiskupem gnieźnieńskim), którymi szczególnie opiekował się Kazimierz Wielki, dążący do wzmocnienia pozycji ekonomicznej Ziemi Sieradzkiej i następni władcy.

Rzechta. Akta Ziemskie Sieradzkie zamieszczają pierwszą wzmiankę o Rzechcie pod rokiem 1394. Nie do końca jednak wiadomo, czy identyfikacja wsi o tej nazwie jest prawidłowa. W XVI w. Jan Łaski w Liber beneficiorum pisze o wsi w parafii Skęczniew, a więc daleko od Sieradza. Podaje się jeszcze dane za A. Pawińskim z 1496 r., 1511 – 1518 i z lat 1553 – 1576. S. Kozierowski wspomina także o tej wsi. W XVI w. było tu 49 domów, w których mieszkało 345 mieszkańców, oddających kolędę do kościoła w Strońsku a dziesięcinę altarii w Gnieźnie i plebanowi w Męce. Wówczas były tu tylko kmiece i sołtysie łany. W 1827 r. były tylko 22 domy, w których mieszkało 229 ludzi.

Stoczki. Być może najstarszą wzmianką jest zapiska w Księgach Grodzkich Sieradzkich z 1414 r. Miał wówczas mieszkać tu Stanisław Stoczowski. Około 1520 r. wieś należała do parafii Strońsko. Pod koniec XVIII w. wg Taryfy podymnego była własnością szlachecką i liczyła 8 domostw. W latach 1783-84 należała do Walentego Pągowskiego. N W 1827 r. wg Tabelli miast, wsi, osad Królestwa Polskiego dalej w parafii Chojne. Liczyła wówczas 10 domów i 77 mieszkańców. Pod koniec XIX w. wg „Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego” wieś i folwark Stoczki, widoczny na niektórych mapach, liczyły 25 domów i 305 mieszkańców na wsi a na folwarku 3 domy i 7 mieszkańców. Folwark należał do dóbr Chojne. W 1920 r. wg Spisu powszechnego Stoczki należały do gminy Bogumiłów. Budynków mieszkalnych było 56 a ludność liczyła 352 osoby. W 1929 r. działało tu kółko rolnicze. W czasie II wojny znajdowała się na terenie poligonu niemieckiego.

Sucha. Być może do tej wsi można odnieść informacje z Ksiąg Grodzkich Sieradzkich, gdzie pod datą 1411 zapisano niejakiego Dobron. de Sucha. Druga wzmianka tamże ma być z 1418 r. Jan Łaski podaje, że Sucha należała do parafii Kamionacz i była wsią królewską. Według lustracji z 1564 r. żyło tu 14 kmieci na 10 łanach. Stała karczma a wójtem był Jakub Pstrokoński. W 1775 r. jako wciąż własność królewska, liczyła 11 „dymów”. W 1784 r. należała dalej do parafii Kamionacz w powiecie sieradzkim. Ówczesny folwark to prosty, jednoizbowy budynek drewniany z sienią i komorą. Dane z 1827 r. wskazują, że domów było 24 a ludności 111. Administracyjnie należała wówczas do powiatu sieradzkiego w obwodzie kaliskim i była własnością prywatną. W 1920 r. stwierdzono 28 domów, gdzie żyło 185 ludzi. Administracyjnie przypisana ja do gminy Męka.

Wiechucice. Akta Ziemskie Sieradzkie zamieszczają pierwszą wzmiankę o Wiechucicach pod rokiem 1386. W XVI w. Jan Łaski w Liber beneficiorum pisze o wsi w parafii Sieradz. Podaje się jeszcze dane z 1496, 1511 – 1518 i z lat 1553 – 1576. S. Kozierowski wspomina jeszcze o zapiskach z 1424 r. i in. W 1553 r. była tu 1 zagroda na 6 łanach. Dawniej była to jedna wieś w dwu częściach: Wiechucice Duże (dziś Wiechucice właściwe) i Małe (dziś Wiechutki). Mieszkańców na początku XIX w. 193 w 19 domach, w końcu XIX w. 246 w 43 domach. Znajdował się tu dwór.

Zagórki. Zagórki pojawiają się w Księgach Grodzkich Sieradzkich rok później niż sąsiednieKowale, tj. w roku 1407. Mieszkali wówczas tam bracia Math.[eus], Ioh.[an] et Nic.[olaus] de Zagorzicze, a w 1416 Zagórki występują we wspomnianym źródle jako Szagorzicze. Prymas Łaski około r. 1520 pisze, że Zagorzyczky, gdzie były tylko kmiece łany, płaciły plebanowi z Charłupi Małej i kanonikom kaplicy grodowej w Sieradzu. A. Pawiński w Źródłach dziejowych wymienia jeszcze Zagórki pod datą 1553. W 1827 r. było tu 27 domów, tworzących wieś i folwark a pod koniec tego wieku tylko 1 dom. Właścicielem wsi na początku XX w. była spółka bankowa.

Żerosławice. Żerosławice zostały wymienione w źródłach pisanych po raz pierwszy 1391 r. w Acta Terrestria Siradiensia, gdzie wspomniano Paszco de Ziroslawice. Następnie Księgi Sądowe Łęczyckie podają, że w 1394 mieszkał tu Nicolaus de Siroslauicze. S. Kozierowski przytacza wiadomość, że pod rokiem 1401 zapisano w Zapiskach herbowych z dawnych ksiąg ziemskich nr 17 Karola Potkańskiego Pawła z Żerosławic, herbu Laska. S. Kozierowski podaje jeszcze inne dane, opatrując je jednak znakiem zapytania. Dalej Żerosławice pojawiają się w pocz. XVI w., kiedy to płaciły dziesięcinę plebanowi z Charłupi Małej, a we wsi mieszkał znany z imienia kmieć Sułek. Dalej Żerosławice występują w latach 1496, 1511 – 1518, 1553 – 1576. Wg wspomnianego na końcu Regestru poborowych pow. sieradzkiego, Żerosławice w 1553 r. miały 4 łany. W XIX w. znajdowała się tutaj wieś i folwark. W pocz. XX w. właścicielem majątku był Józef Kolanowski.

(źródło: www.wikipedia.pl; „Program Opieki nad Zabytkami dla Gminy Sieradz na lata 2023-2026”, oprac. dr M. Urbański)

 (źródło: http://maps.mapywig.org/m/WIG_maps/series/025K_german/)